Tarczyca to mały narząd znajdujący się u podstawy szyi. Jego podstawowym zadaniem jest produkcja i uwalnianie dwóch hormonów: trójjodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4). Hormony te odpowiadają m.in. za metabolizm, zachowanie bilansu energetycznego i wytwarzanie ciepła w organizmie (termogenezę).
Choroby tarczycy mają więc ogromny wpływ na nasze samopoczucie. Pogorszenie stanu tego narządu zakłóca metabolizm, wywołuje problemy trawienne, wpływa na stan skóry, włosów, a także na psychikę, pamięć, czy pracę jelit. Wszystko to sprawia, że choroby tarczycy u kobiet i mężczyzn powinny być wykrywane jak najszybciej w ramach odpowiednich badań. Kiedy warto zbadać poziom hormonów?
Choroby tarczycy u kobiet i mężczyzn: objawy
Zmiany w tarczycy mogą wywoływać wiele dolegliwości. Przede wszystkim zaburzają metabolizm i wpływają na apetyt, co prowadzi do wahań masy ciała. Dlatego kobiety chorujące na tarczycę często skarżą się na tycie lub chudnięcie pomimo dostarczania takiej samej ilości kalorii, co zwykle. Sytuacji nie poprawia również zatrzymywanie wody w organizmie i zmiany poziomu hormonów, które wpływają na poziom cholesterolu.
Oprócz tego choroby tarczycy u mężczyzn i kobiet mogą pogarszać stan skóry, włosów, wywoływać problemy z płodnością. Wiele osób doświadcza też dolegliwości ze strony układu trawiennego. Mimo to zaburzenia tarczycy mogą dawać różnorodne, niespecyficzne objawy, które obejmują np. zmęczenie, zaburzenia nastroju, oraz problemy z koncentracją. Właśnie dlatego schorzenia tego narządu bywają mylone z innymi stanami chorobowymi. Natomiast nieleczone mogą skutkować powstawaniem nowotworów.
Jeśli podejrzewasz u siebie chorobę tarczycy, jak najszybciej zgłoś się do endokrynologa.
Jakie są rodzaje chorób tarczycy?
Podstawowy podział chorób tarczycy obejmuje dwa rodzaje tego schorzenia:
- Niedoczynność tarczycy – wiąże się ze zbyt małą produkcją hormonów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania. To choroba tarczycy, która występuje pięciokrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn.
- Nadczynność tarczycy – nadprodukcja hormonów tarczycy, dająca objawy odwrotne dla tych, które występują przy niedoczynności.
W przypadku niedoczynności tarczyca wytwarza zbyt małe ilości tyroksyny i trójjodotyroniny, co skutkuje spowolnieniem procesów metabolicznych, zaburzeń wchłaniania i trawienia pokarmów. Jej częstym skutkiem jest przyrost masy ciała bez zmian w diecie.
Najczęściej zgłaszane objawy niedoczynności tarczycy, to:
- wahania wagi, zwłaszcza przybieranie na wadze,
- zaburzenia nastroju, stany nerwicowe i depresyjne,
- zaburzenia apetytu,
- brak tolerancji na zmiany temperatury,
- zawroty głowy, problemy z koncentracją i pamięcią,
- przewlekłe zmęczenie,
- wrażliwość na światło,
- problemy skórne, pogorszenie stanu włosów i paznokci.
Z kolei choroba, jaką jest nadczynność tarczycy, może objawiać się:
- wahaniami nastroju (nerwowość, drażliwość),
- bezsennością,
- stanami lękowymi,
- problemami z pamięcią i koncentracją,
- kołataniem serca,
- brakiem apetytu,
- nagłą utratą wagi,
- przyspieszeniem tętna,
- nadmierną potliwością,
- drżeniem mięśni,
- zaburzeniami jelitowymi (biegunki),
- zaburzeniami miesiączkowania.
Choroby tarczycy u dzieci. Jak je rozpoznać?
Nieco inne objawy mogą występować w przypadku chorób tarczycy u dzieci. W rozwijającym się organizmie, hormony wytwarzane w tym narządzie odpowiadają m.in. za rozwój ośrodkowego układu nerwowego, proces wzrostu i dojrzewania szkieletu, a także za prawidłowy metabolizm, pracę gruczołów płciowych i termoregulację (tak samo, jak w przypadku osób dorosłych).
Do objawów chorób tarczycy u dzieci zaliczamy m.in. spowolnienie procesu wzrastania i niskorosłość. Inne symptomy to częste zmęczenie, nadmierna senność, szorstka, blada skóra, oraz wypadanie włosów. U niektórych dzieci chorujących na tarczycę występują też zaparcia, ciągłe uczucie zimna, nadwaga lub podwyższone BMI. Pozostałe symptomy to osłabienie mięśni, nasilone owłosienie na ciele, powiększenie tarczycy, problemy z pamięcią i koncentracją.
Nieco trudniejszym zadaniem jest rozpoznanie chorób tarczycy u niemowląt. W ich przypadku rodzice najczęściej zgłaszają nadmierną ospałość, zaburzenia ssania przy karmieniu, suchą, łuszczącą się skórę, obniżone napięcie mięśniowe, niską temperaturę ciała, chrapliwy płacz, powiększenie języka, przepuklinę pępkową i opóźnione ząbkowanie.
W razie wychwycenia jakichkolwiek objawów choroby tarczycy u dziecka, rodzic powinien niezwłocznie zgłosić się do specjalisty. Lekarzem, który zajmuje diagnozą i leczeniem takich schorzeń, jest endokrynolog dziecięcy.
Czy choroby tarczycy są dziedziczne? Przyczyny
Wiele osób zastanawia się, czy choroby tarczycy są dziedziczne. Co prawda przyczyny ich występowania są różne, choć można zauważyć kilka zależności. Bez wątpienia choroby tarczycy występują znacznie częściej u kobiet, niż u mężczyzn. U panów zazwyczaj przybierają one postać niedoczynności tarczycy objawiającej się m.in. kaszlem, dusznościami, przewlekłym zmęczeniem, a nawet trudnościami z oddychaniem. Czasem występują również problemy skórne (przesuszenie skóry, tzw. brudne łokcie i kolana).
Czy w takim razie nadczynność i niedoczynność tarczycy jest dziedziczna? Odpowiedź nie jest jednoznaczna. Prawdą jest, że choroby o podłożu autoimmunologicznym, w tym choroby tarczycy, mają podłoże genetyczne. Jeśli cierpi na nie rodzic, istnieje ryzyko, że zachoruje również dziecko – ale nie jest to całkowicie pewne. Trzeba bowiem pamiętać, że przyczyny rozwoju takich schorzeń są różne. Wpływ na ich występowanie mają czynniki środowiskowe, zabiegi operacyjne, tryb życia, choroby współwystępujące, a w przypadku kobiet zmiany hormonalne podczas ciąży.
Potencjalne przyczyny niedoczynności tarczycy to:
- niedobór jodu,
- choroba Hashimoto,
- wycięcie części lub całego gruczołu tarczycowego,
- przyjmowanie niektórych leków,
- choroby przysadki mózgowej i podwzgórza,
- radioterapia okolic szyi.
Potencjalne przyczyny nadczynności tarczycy to:
- choroba Gravesa-Basedowa,
- zapalenie tarczycy,
- wole guzkowe toksyczne,
- przedawkowanie hormonów tarczycy,
- autonomiczny guzek nadczynny tarczycy.
Do przyczyn środowiskowych zaliczamy natomiast: nieprawidłową dietę, niedobory żywieniowe, niedobór bądź nadmiar selenu, uszkodzenia tarczycy, oraz odczyny alergiczne lub polekowe.
Czy w takim razie Hashimoto jest dziedziczne?
Jako choroba autoimmunologiczna, choroba Hashimoto również ma podłoże genetyczne. Prawdopodobieństwo zachorowania wzrasta, jeśli ktoś z członków rodziny boryka się z tym problemem. Wykazano, że w niektórych przypadkach za rozwój choroby odpowiadają warianty lub mutacje występujące w rodzinie genów kompleksu ludzkiego antygenu leukocytarnego. Ze względu na to, że rodzina ta odpowiada za regulację układu odpornościowego i ochronę przed wirusami czy bakteriami, taka odmiana lub mutacja może sprawić, że układ odpornościowy zaatakuje tarczycę.
Mimo to nie można z całą stanowczością uznać, że gdy choruje ojciec lub maka, dziecko na pewno będzie mieć Hashimoto. Choroba rozwija się pod wpływem czynników środowiskowych u osób predysponowanych genetycznie. Do czynników wyzwalających Hashimoto można zaliczyć m.in. stres, infekcje wirusowe i bakteryjne, palenie tytoniu, ciążę, nadmierne spożycie jodu, niedobór selenu i witaminy D, czy stosowanie leków immunomodulujących.
Jakie badania zrobić, aby wykryć choroby tarczycy?
W celu wykrycia chorób tarczycy u kobiet i mężczyzn zaleca się przeprowadzenie takich badań, jak:
Jeśli zauważymy pierwsze objawy, najpierw należy sprawdzić poziomy TSH i FT4. Przy podwyższonym TSH i FT4 poniżej normy zazwyczaj stwierdza się niedoczynność tarczycy. Natomiast przy TSH poniżej normy i poziomie FT4 w górnych granicach normy lub podwyższonym, istnieje podejrzenie niedoczynności tarczycy. Natomiast chorobę Hashimoto pozwalają wykryć dodatkowe badania przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie aTG oraz przeciwciał aTPO i TRAb. Pakiety tarczycowe obejmują więc następujące badania:
- stężenie hormonu tyreotropowego – TSH,
- stężenie wolnej trójjodotyroniny – FT3,
- stężenie wolnej tyroksyny – FT4,
- stężenie przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie – anty-TPO,
- stężenie przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie – anty-TG.
W przypadku dzieci również wykonuje się USG tarczycy, badania krwi obejmujące TSH, FT4 i FT3, testy na obecność przeciwciał antyTPO i antyTG, czasem też biopsję cienkoigłową.
Podsumowując, profilaktycznie badania tarczycy powinniśmy wykonywać przynajmniej raz w roku. Zdecydowanie warto dodać je do swojego kalendarza badań – zwłaszcza w przypadku młodych kobiet, które znajdują się w grupie ryzyka chorób tarczycy.
Źródła:
- W. Zgliszczyński, Wielka Interna. Endokrynologia, Warszawa 2020, s. 312–322.
- E. Jastrzębska-Bohaterewicz i in., Miejsce oznaczeń poziomu przeciwciał anty-tyreoglobulinowych w diagnostyce autoimmunologicznych chorób tarczycy, „Endokrynologia Polska”, nr 1 (56), 2005.
- Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Solnica B., Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., Urban & Partner Wrocław 2022.
- Miśkiewicz P., Choroba Hashimoto – co to, objawy, badania, leczenie: https://www.mp.pl/pacjent/endokrynologia/choroby/77782,choroba-hashimoto-co-to-objawy-badania-leczenie