Hormony u dzieci i nastolatków odgrywają ogromną rolę w procesie dojrzewania. To one wpływają na rozmaite zmiany fizyczne, psychiczne, wzrost i rozwój organizmu. Jednocześnie hormony u dzieci i nastolatków oddziałują w różny sposób na każdego młodego człowieka. Dlatego jedni dojrzewają szybciej, inni wolniej. Niektórzy przechodzą okres pokwitania intensywnie, a pozostali spokojnie i bez większych zmian.
Zdarza się też, że rodzice lub lekarze podejrzewają zaburzenia hormonalne u dzieci. Tego typu problemy mają związek z nieprawidłowym wydzielaniem hormonów przysadki mózgowej, hormonów wzrostu, czy hormonów płciowych.
Jakie są objawy zaburzeń hormonalnych u nastolatków i dzieci? Jak je skutecznie rozpoznawać? Które badania wykonać? Oto kilka praktycznych wskazówek.
Zaburzenia hormonalne u dzieci – objawy
Układ hormonalny człowieka odpowiada za utrzymanie homeostazy w organizmie, czyli równowagi hormonalnej. Działanie tego układu jest ważne na każdym etapie życia, choć szczególną funkcję pełni on w okresie dziecięcym i nastoletnim. To wtedy organizm dopiero się kształtuje, a zaburzony poziom i praca hormonów mogą doprowadzić do wielu negatywnych konsekwencji.
Hormony w ciele każdego z nas odpowiadają za poprawny wzrost kości, regulację temperatury ciała, stymulowanie syntezy białek i pracę licznych organów. Z tego względu zaburzenia hormonalne u dzieci mogą decydować o nieprawidłowym wzroście oraz niepoprawnym tempie rozwoju całego organizmu.
Jak rozpoznać zaburzenia hormonalne u dziecka?
Jak więc rozpoznać objawy zaburzeń hormonalnych u dzieci? Po pierwsze trzeba wiedzieć, że takie zaburzenia to wszelkie nieprawidłowości związane z wydzielaniem hormonów przez podwzgórze, przysadkę, szyszynkę, grasicę, tarczycę, jądra, jajniki, nadnercza, trzustkę i przytarczyce.
Co istotne, niewielkie objawy zaburzeń hormonalnych u dzieci w postaci małych wahań od normy nie muszą być powodem niepokoju. Często nie oznaczają one stanu chorobowego. Mimo to w razie jakichkolwiek odchyleń bezpiecznie jest zapewnić dziecku regularną opiekę endokrynologa.
Do podstawowych objawów zaburzeń hormonalnych u nastolatków i dzieci należą:
- problemy ze snem,
- zaparcia lub biegunki,
- chroniczne zmęczenie i bóle głowy,
- nadmierny, nawracający trądzik,
- przedwczesne pojawienie się owłosienia łonowego (przed 10. rokiem życia),
- zaburzenia cyklu menstruacyjnego,
- ubytki w szkliwie,
- wypadanie włosów (czasem też brwi i rzęs),
- nadwaga,
- opóźnione dojrzewanie (brak oznak po 13. roku życia).
Zmiany hormonalne u dziewczynek i chłopców. Co może niepokoić?
Układ hormonalny kontroluje wiele funkcji fizjologicznych w organizmie. Ze względu na fakt, że hormony są wydzielane przez gruczoły dokrewne (np. nadnercza, przysadka, jądra, jajniki, tarczyca, trzustka), zakres zmian hormonalnych u dziewczynek i chłopców może być bardzo szeroki. Każdy z tych narządów pełni bowiem inną funkcję w organizmie.
Najczęściej objawy zaburzeń hormonalnych u dzieci mają postać nieprawidłowości w zakresie wzrastania i dojrzewania. Poza tym objawy zaburzeń hormonalnych u chłopców nie różnią się specjalnie od nieprawidłowych zmian hormonalnych u dziewczynek. U obu płci są to głównie: zmiana masy ciała, zmiany zachowania, takie jak depresja, nadmierna nerwowość, senność lub drażliwość, oraz zaburzenia koncentracji. U dziewczynek może też dochodzić do zaburzeń miesiączkowania, a u bardzo małych dzieci zaburzenia te objawiają się przede wszystkim spowolnieniem rozwoju psychoruchowego.
Jak rozpoznać zaburzenia hormonalne u nastolatka?
Burza hormonów u dziewczyn i chłopców to naturalne następstwo okresu dojrzewania. Mówimy o niej wtedy, gdy mają miejsce nagłe, intensywne zmiany nastroju lub emocji związane z hormonami. Oczywiście taki stan występuje nie tylko w okresie dorastania, ale też np. przy menstruacji, ciąży, menopauzie. Jednak charakterystyczna burza hormonów u nastolatków jest wynikiem gwałtownego wzrostu hormonów płciowych. Prowadzi to do naturalnych objawów, takich jak drażliwość, zmęczenie, zwiększona wrażliwość, wahania nastrojów, oraz zmienność emocjonalna.
Wszystko to sprawia, że rodzicom trudno jest rozpoznać zaburzenia hormonalne u nastolatka. Co faktycznie powinno niepokoić? Jakie zachowania i dolegliwości odbiegają od normy? Otóż objawy zaburzeń hormonalnych u dzieci i nastolatków można podzielić na kilka kategorii:
Zaburzenia hormonalne u nastolatków i dzieci: przedwczesne lub opóźnione pokwitanie
O przedwczesnym dojrzewaniu jako objawie zaburzeń hormonalnych można mówić wtedy, gdy wtórne cechy dojrzewania płciowego pojawiają się u:
- dziewczynek poniżej 8. roku życia,
- chłopców poniżej 9. roku życia.
Wtórne cechy dojrzewania płciowego to: powiększenie jąder i prącia u chłopców, powiększenie gruczołów piersiowych u dziewczynek, oraz wystąpienie owłosienia łonowego i pachowego u dzieci obojga płci. Często towarzyszy temu przyspieszony wzrost.
Natomiast opóźnione dojrzewanie jest rozpoznawane wtedy, gdy wystąpi brak cech dojrzewania płciowego u:
- dziewczynek powyżej 13. roku życia,
- chłopców powyżej 14. roku życia,
a także przy braku miesiączki u dziewcząt powyżej 16. roku życia. Opóźnione pokwitanie może objawiać się również brakiem skoku wzrostowego.
W każdym przypadku (zarówno przedwczesnego, jak i opóźnionego dojrzewania), należy wykonać badania hormonalne u dzieci, które pozwolą wykluczyć lub potwierdzić zaburzenia przysadki, niedorozwój gonad, bądź zaburzenia o podłożu genetycznym.
Zaburzenia hormonalne u nastolatków i dzieci: zaburzenia wzrastania
Kolejnym objawem zaburzeń hormonalnych u dzieci może być niskorosłość lub nadmierny wzrost. Niskorosłość, czyli niedobór wzrostu, rozpoznaje się na podstawie pomiaru wzrostu i siatek centylowych. U dzieci niski wzrost to długość ciała poniżej 3. centyla na siatkach centylowych wskazanych dla danej płci i grupy wiekowej.
Do potencjalnych przyczyn niskorosłości zaliczają się: przewlełe zakażenia, niedożywienie, przewlekłe choroby układu pokarmowego (takie jak celiakia czy mukowiscydoza), schorzenia nerek, serca, niedobór hormonu wzrostu, niedobór tyroksyny (niedoczynność tarczycy), nadmiar kortyzolu (nadczynność tarczycy), oraz zaburzenia dojrzewania.
Z kolei nadmierny wzrost to wysokość ciała powyżej 97. centyla na siatkach centylowych dla danej płci i grupy wiekowej. Przyczyną może być nadmierne wydzielanie hormonu wzrostu przez przysadkę mózgową lub ektopowe guzy np. trzustki, które wytwarzają hormon wzrostu.
Zaburzenia hormonalne u nastolatków i dzieci: choroby tarczycy, przytarczyc lub nadnerczy
Inne potencjalne objawy mogą mieć związek z chorobami endokrynologicznymi u dzieci. U młodych osób może występować przede wszystkim niedoczynność tarczycy związana z niedoborem tyroksyny. Zazwyczaj przyczyną tego schorzenia jest niewydolność samej tarczycy lub niedoczynność przysadki produkującej hormon tyreotropowy. Do głównych objawów niedoczynności tarczycy u dzieci i nastolatków zaliczają się:
- wzrost masy ciała,
- nadmierne wypadanie włosów (również brwi),
- sucha skóra,
- problemy z pamięcią i koncentracją,
- nadmierna senność,
- zaburzenia wzrastania,
- zaparcia.
Rzadziej występującą chorobą u dzieci jest nadczynność tarczycy. Jej najważniejsze objawy to spadek masy ciała, nadpotliwość, tzw. aksamitna skóra (ciemne pasmo na skórze, które w dotyku przypomina aksamit), nerwowość, biegunka, tachykardia (przyspieszenie rytmu serca), nadwrażliwość, zaburzenia snu, a w zaawansowanej formie – wytrzeszcz oczu i tzw. wole na szyi.
Jeszcze rzadziej jako objawy zaburzeń hormonalnych u dzieci występują choroby przytarczyc i nadnerczy. Mogą być one bezobjawowe (pierwotna nadczynność przytarczyc), albo manifestować się w formie problemów z koncentracją, kołataniem serca, czy zaćmą (niedoczynność przytarczyc). Choroby nadnerczy dają m.in. takie symptomy jak niski wzrost, trądzik, odwodnienie, niskie ciśnienie krwi, osłabienie, utrata łaknienia, bóle mięśni i złe samopoczucie.
Badania hormonalne u dzieci: zalecane pakiety
Bez względu na objawy zaburzeń hormonalnych u chłopców i dziewczynek, jedyną słuszną metodą ich diagnostyki jest wykonanie odpowiednich badań. Ich zakres warto ustalić z endokrynologiem lub pediatrą, który weźmie pod uwagę indywidualną sytuację zdrowotną dziecka. Badania hormonalne u nastolatków i dzieci, które warto wykonać, to:
Rodzaj wykonywanych badań zależy zazwyczaj od rodzaju objawów zaburzeń dojrzewania. Przykładowo, w celu rozpoznania chorób tarczycy wykonuje się badanie przesiewowe stężenia TSH we krwi, a także hormonów tarczycy fT3 i fT4; z kolei przy przedwczesnym dojrzewaniu bada się stężenie gonadotropin LH i FSH oraz steroidów płciowych, co pozwala na ustalenie przyczyn zbyt szybkiego pokwitania.
Jak leczyć choroby endokrynologiczne u dzieci?
Leczeniem chorób endokrynologicznych u dzieci zajmuje się endokrynolog dziecięcy.
Lekarz ten specjalizuje się w badaniu zmian hormonalnych u dzieci, diagnozowaniu oraz leczeniu zaburzeń hormonalnych i chorób układu dokrewnego.
Po przeprowadzeniu odpowiednich testów, endokrynolog decyduje o sposobie kontrolowania choroby. Czasem zleca stosowanie leków hormonalnych, innym razem wystarczy zmiana diety i stylu życia. Jednak zazwyczaj w przypadku chorób tarczycy czy niedoboru hormonów wzrostu, wymagane jest leczenie farmakologiczne. Nadczynność gruczołów można też leczyć operacyjnie, np. w celu usunięcia chorobowo zmienionej tkanki.
Źródła:
- H. Falhammar, A. Nordenstrom, Nonclassic congenital adrenal hyperplasia due to 21–hydroxylase deficiency: clinical presentation, diagnosis, treatment and outcome, „Endocrine” 2015, t. 50, s. 32–50.
- P. Hanley, K. Lord, A. J. Bauer, Thyroid disorders in children and adolescents. A review, „JAMA Pediatrics” 2016, t. 170, nr 10, s. 1008–1019.
- Choroby endokrynologiczne: https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/endokrynologia
- Zeitler S.P, Travers S. H., Nadeau K., Barker J., Kelsey M. M., Kappy M. S., Choroby endokrynologiczne [w:] Pediatria. Podręcznik do Państwowego Egzaminu Lekarskiego i Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego, Warszawa, 2015.
- I. Rogozińska, K. Kądziela, Zasady postępowania w przypadku opóźnionego dojrzewania, „Pediatria po Dyplomie” 2020, nr 5.